![Nikon Nikkor Z 600 mm f/6.3 VR S - test praktyczny i zdjęcia przykładowe [RAW]](/i/images/8/5/2/d2FjPTMxN3gxLjUwMA==_src_227852-DY6A6732_nikon_600mm_f63_test-top.jpg)
Newsletter
Newsletter
"Poradnik fotograficzny" - fragmenty, część I
Autor: Michal Grzegorczyk
Wartość ekspozycji (EV)
Prawo wzajemności (zob. s. 58) stwierdza, że związek pomiędzy czasem naświetlania i wielkością przysłony jest proporcjonalny. W rezultacie "poprawne" naświetlenie możemy uzyskać, wykorzystując różne kombinacje wielkości przysłony i czasu otwarcia migawki. Na przykład, jeśli poprawne jest naświetlenie uzyskane przy 1/125 s i przysłonie f/5.6, możemy również użyć połączenia 1/250 s z f/4 lub 1/60 s z f/8, zachowując tę samą ilość światła padającego na matrycę. Wartość ekspozycji (EV - od ang. Exposure value) odpowiada tym wszystkim połączeniom otworu przysłony i czasu otwarcia migawki, które można zastosować, by osiągnąć taki sam poziom naświetlenia.
Koncepcję EV po raz pierwszy wykorzystano w Niemczech w latach 50. ubiegłego wieku w celu uproszczenia wyboru równoważnych kombinacji ustawień aparatu. Każde połączenie otworu przysłony, czasu otwarcia migawki i czułości daje pewną wartość ekspozycji określoną w skali EV. Tabela naświetleń EV umożliwia ustalenie połączeń nastaw aparatu, które pozwolą na zachowanie stałej ilości światła padającej na matrycę. Na przykład 0 EV odpowiada ustawieniu otworu przysłony f/1 przy ekspozycji trwającej 1 s dla czułości 100. Ilekroć zmniejszamy ilość światła odczytanego przez matrycę o połowę (np. podwajając szybkość przebiegu migawki lub zmniejszając o połowę otwór przysłony), wartość EV spada o jeden. Tak więc 1 EV odpowiada nastawom f/2 przy naświetlaniu 2 s (połowie ilości światła przy 0 EV) i tak dalej. Krótko mówiąc, każda jednostkowa zmiana wartości EV odpowiada zmianie w naświetleniu o 1 stopień. Wysokie wartości EV stosuje się w jasnym oświetleniu, które wymaga, by jedynie niewielki procent światła został odczytany przez matrycę aparatu, co zapobiega prześwietleniu. Niskie wartości EV mają zaś zastosowanie wtedy, gdy dysponujemy niewielką ilością światła zastanego, co wymaga znacznie mocniejszego naświetlenia, pozwalającego uniknąć niedoświetlenia.
Kołyszące się zboża
Podczas gdy wszystkie ustawienia aparatu odpowiadające tej samej liczbie EV zapewniają taki sam poziom naświetlenia zdjęcia, powstałe przy ich użyciu zdjęcia mogą znacząco się różnić. Obydwa zdjęcia zostały wykonane z zastosowaniem tej samej wartości EV. Dzięki użyciu innych kombinacji otworu przysłony i czasu otwarcia migawki występujący na nich ruch został zapisany inaczej. Pamiętaj, że prędkość przebiegu migawki określa intensywność rozmycia powstałego w wyniku ruchu, a względny otwór przysłony - głębię ostrości.
Tabele EV
Związek między prędkością przebiegu migawki a otworem przysłony w obiektywie jest proporcjonalny - zwiększając wartość jednego, musisz dokonać proporcjonalnej redukcji drugiego, jeśli chcesz zachować stały poziom naświetlenia. Dlatego stosunkowo łatwo jest obliczyć proste tabele wartości naświetlenia dla dowolnej wartości przysłony.
Tabele wartości naświetleń, takie jak pokazana powyżej, mogą z początku wyglądać groźnie, w rzeczywistości jednak okazują się łatwe do odczytania. Wartości po lewej odnoszą się do prędkości przebiegu migawki wyrażonej w sekundach, a te u góry odpowiadają liczbie przysłony. Zazwyczaj tabele EV zawierają liczby przysłony od f/1 do f/32 - niewiele aparatów przekracza ten zakres.
;1.4;2.0;2.8;4.0;5.6;8.0;11;16;22;32;
1 s;0;1;2;3;4;5;6;7;8;9;10;
1/2;1;2;3;4;5;6;7;8;9;10;11;
1/4;2;3;4;5;6;7;8;9;10;11;12;
1/8;3;4;5;6;7;8;9;10;11;12;13;
1/15;4;5;6;7;8;9;10;11;12;13;14;
1/30;5;6;7;8;9;10;11;12;13;14;15;
1/60;6;7;8;9;10;11;12;13;14;15;16;
1/125;7;8;9;10;11;12;13;14;15;16;17;
1/250;8;9;10;11;12;13;14;15;16;17;18;
1/500;9;10;11;12;13;14;15;16;17;18;19;
1/1000;10;11;12;13;14;15;16;17;18;19;20;
1/2000;11;12;13;14;15;16;17;18;19;20;21;
1/4000;12;13;14;15;16;17;18;19;20;21;22]
Liczby podane w tabelach EV odnoszą się do konkretnego ustawienia ISO, domyślnie 100. Jeśli czułość ISO jest inna, należy odpowiedniodopasować ekspozycję. Na przykład, jeśli korzystasz z ISO 200, należy skorygować powyższe ustawienia o 1 stopień.
Czułość ISO
ISO (International Standards Association) stanowi cyfrowe oznaczenie wrażliwości materiału fotograficznego na światło. Początkowo było ono używane dla określania czułości filmów. Ponieważ jednak aparaty cyfrowe korzystają z matryc, termin jest obecnie stosowany w odniesieniu do matryc. ISO określa więc, jak czuła na padające światło jest matryca aparatu. Fotografowie używający filmu fotograficznego musieli zakładać nową rolkę za każdym razem, gdy potrzebowali innej czułości, użytkownicy aparatów cyfrowych mogą zaś błyskawicznie zmieniać wartość ISO dla poszczególnych klatek.
Zakres czułości ISO zmienia się w zależności od aparatu, jednak dla większości lustrzanek cyfrowych może ona wynosić 100-3200, a niektóre modele mają najniższe ustawienie o wartości ISO 50. Ze względu na bezpośredni związek z kombinacją czasu otwarcia migawki i wielkości otworu przysłony potrzebnych dla uzyskania odpowiedniego naświetlenia, ISO ma ogromny wpływ na ekspozycję. Na przykład, niskie czułości oznaczają, że dla zarejestrowania obrazu do aparatu musi wpaść więcej światła, co wymaga użycia większego otworu przysłony lub dłuższego czasu naświetlania. Przy wysokich wartościach ISO - np. 800 lub 1600 - matryca staje się czulsza i dla uzyskania prawidłowego naświetlenia wymaga mniejszej ilości światła, co umożliwia wykorzystanie krótszego czasu otwarcia migawki lub mniejszego otworu przysłony. Z wysokich ustawień ISO zazwyczaj korzystamy, by uzyskać krótszy czas otwarcia migawki - niezbędny, gdy chcemy zamrozić na zdjęciu ruch - lub by fotografować w słabym świetle. Wysokie wartości ISO powodują jednak równoczesne nasilenie przypominających ziarno i obniżających jakość obrazu szumów obecnych na zdjęciu. Dlatego należy, jeśli to możliwe, korzystać z niskich wartości ISO. Zazwyczaj nie stanowi to problemu, jeśli mamy do dyspozycji dobre oświetlenie, korzystamy ze statywu i fotografujemy nieruchomy obiekt.
Zmiany wartości ISO są mierzone w stopniach, dokładnie tak jak zmiany czasu otwarcia migawki lub wielkości otworu przysłony. Upraszcza to obliczenia. Każde podwojenie wartości ISO odpowiada zmianie o jeden stopień. Na przykład, zmiana ISO ze 100 na 200 zwiększy ilość światła zapisanego przez matrycę o jeden stopień, zmiana na 400 o dwa stopnie itd.
Sikora modra
Aby uzyskać czas otwarcia migawki wystarczająco krótki, by zamrozić ruchy tego ptaka, wybrałem ISO 400. Dało mi to dwa dodatkowe stopnie siły światła w porównaniu z podstawową czułością aparatu. Mimo że spowodowało to nieznaczny wzrost poziomu szumów, mogłem wykonać zdjęcie nieporuszone.
Szum
W tradycyjnej fotografii filmy o wyższej czułości ISO są czulsze na światło ze względu na to, że znajdujące się w nich kryształki halogenków srebra są większe. W rezultacie zarówno filmy, jak i powstałe zdjęcia są bardziej ziarniste, co obniża jakość obrazu. W fotografii cyfrowej wysokie ISO daje podobny rezultat, znany jako szum, który stanowią barwne piksele niezwiązane z obrazem, powstałe w wyniku interferencji pomiędzy czujnikami tworzącymi matrycę. Szum jest mało widoczny przy najniższych ustawieniach ISO, natomiast wraz ze wzrostem czułości na światło zakłócenia (szumy) ulegają wzmocnieniu. Zjawisko to możemy porównać do zwiększania głośności radia o niskiej jakości odbioru, co spowoduje nie tylko wzmocnienie dźwięku muzyki, ale również i niepożądanych zakłóceń.
Szum może też stać się wyrazistszy na zdjęciach wykonanych przy czasie otwarcia migawki przekraczającym jedną sekundę, ponieważ może on ulec wzmocnieniu w czasie dłuższej aktywności matrycy. Z tego powodu wiele lustrzanek cyfrowych jest wyposażonych w funkcję redukcji szumu (NR). Aparat wykonuje wówczas dodatkowe zdjęcie ciemnej klatki, a następnie odejmuje zarejestrowany na nim szum od końcowego zdjęcia.
Zaawansowane technologie produkcji matryc stale obniżają skutki szumu, do tego stopnia, że przy nawet względnie wysokich ustawieniach czułości, np. ISO 800 a nawet wyższe, jakość obrazu pozostaje doskonała. Niemniej należy zawsze wybierać najniższą użyteczną w danej sytuacji wartość ISO.
Otwór przysłony
Termin "przysłona" odnosi się do przypominającego źrenicę mechanizmu znajdującego się w obiektywie. Składa się on z określonej liczby blaszek, które mogą być przesuwane ku środkowi lub krawędziom obiektywu, zmieniając tym samym wielkość otworu zbliżonego do koła - otworu przysłony - przez który przechodzi światło. Podobnie jak w przypadku oka, kontrola nad wielkością tej swoistej źrenicy obiektywu określa ilość światła, która przechodzi przez obiektyw i pada na matrycę. Zmiana wielkości otworu przysłony wpływa również na głębię ostrości (zob. s. 50).
Wielkość otworu przysłony jest określana w liczbach - stopniach f. Zazwyczaj jej skala wynosi od f/2 do f/32. Zależy to jednak od samego obiektywu i możemy się spotkać z większą lub mniejszą liczbą ustawień. Podane poniżej liczby opisują zmiany wielkości otworu przysłony o całe stopnie: f/1.0, f/1.4, f/2.0, f/2.8, f/4, f/5.6, f/8, f/11, f/16, f/22, f/32.
Czym jest stopień?
Termin "stopień" często jest używany w książkach i magazynach fotograficznych, włączając w to niniejszą publikację. Zrozumienie jego znaczenia stanowi jeden z kluczy do uzyskania kontroli nad ekspozycją. W kontekście fotograficznym pojęcie stopnia odnosi się do światła i stanowi odpowiednik podwojenia lub zmniejszenia o połowę ilości światła wpadającego do aparatu. Efekt ten możesz uzyskać, zmieniając otwór przysłony lub czas ekspozycji (zob. s. 52). Na przykład, jeśli zwiększysz wielkość otworu przysłony z f/11 do f/8, efektywnie podwoisz ilość światła padającego na matrycę, czyli zwiększysz ekspozycję o jeden stopień. Jeśli skrócisz czas otwarcia migawki z 1/250 s do 1/500 s, zmniejszysz czas otwarcia migawki o jeden stopień.
Nowoczesne lustrzanki cyfrowe pozwalają fotografom na zmianę wielkości otworu przysłony o 1/2, a nawet 1/3 stopnia przysłony, co umożliwia bardziej precyzyjne naświetlanie.
Liczba f odpowiada ułamkowi ogniskowej obiektywu. Na przykład wartość f/2 oznacza, że średnica otworu przysłony odpowiada połowie ogniskowej obiektywu, f/4 jednej czwartej, f/8 jednej ósmej itd. W przypadku obiektywu o ogniskowej 50 mm, średnica dla f/2 wyniesie 25 mm, dla f/4 - 12,5 mm itd.
Zakres przysłon obiektywu jest często określany za pomocą największego i najmniejszego otworu przysłony. Największy otwór odpowiada najszerszemu otwarciu przysłony; przymknięcie jej do najmniejszego możliwego otworu, który ogranicza do minimum ilość przechodzącego przez obiektyw światła, określa najmniejszy otwór przysłony. W przypadku wielu obiektywów zmiennoogniskowych podawane są dwie maksymalne wartości, np. 70-300 mm przy f/4-5.6. Oznacza to, że maksymalny otwór przysłony tego obiektywu ulega zmianie wraz ze zmianą ogniskowej.
Wartości przysłony (f) często powodują pewne zamieszanie, szczególnie wśród początkujących fotografów. Dzieje się tak dlatego, że duży otwór przysłony jest reprezentowany przez niskie liczby, np. f/2.8 lub f/4, a niewielkie otwory, gdy przysłona jest przymknięta do minimum, są oznaczane przez wysokie liczby, takie jak f/22 albo f/32. Wydaje się to przeciwieństwem tego, co nakazuje zdrowy rozsądek. Dlatego, by ułatwić sobie zapamiętanie, które wartości są duże, a które małe, można myśleć o wartościach przysłony jak o ułamkach - np. 1/8 (f/8) jest mniejsza niż 1/4 (f/4).
Porada
W fotografii często spotykamy się z pojęciem przymykania przysłony. Oznacza ono, że przez obiektyw, wskutek zmniejszenia otworu przysłony, wpada mniejsza ilość światła. Na przykład, zmieniając otwór przysłony z f/5.6 do f/8, w rzeczywistości przymykamy przysłonę o jeden stopień. Przeciwny efekt osiągniemy, otwierając przysłonę.
Konik polny
Otwór przysłony ma wpływ na uzyskaną głębię ostrości - duże otwory przysłony (niskie wartości liczbowe) pozwalają na uzyskanie małej głębi ostrości, idealnie nadającej się do odizolowania fotografowanego obiektu od tła.
Wybrzeże Dorset
Wybierając niewielki otwór przysłony (wysoką wartość liczbową), uzyskujemy bardzo dużą głębię ostrości - idealną przy fotografowaniu krajobrazu. W tym przypadku wybrałem mały otwór przysłony, by uzyskać pewność, że zarówno znajdujące się na pierwszym planie głazy, jak i odległa linia brzegowa zostaną zarejestrowane z wystarczającą ostrością.
Głębia ostrości
Zmiana wielkości otworu przysłony zmienia czas, wjakim ilość światła wystarczająca do zapisania obrazu wpada przez matrycę do aparatu. Jeśli wybierzesz duży otwór przysłony (niską wartość liczbową), wystarczająca ilość światła przedostanie się bardzo szybko, co pozwoli na użycie krótkiego czasu otwarcia migawki. Jeżeli wybierzesz mały otwór przysłony (wysoką wartość liczbową), ekspozycja zajmie więcej czasu i będzie wymagała długiego czasu otwarcia migawki. Ma to znaczący wpływ na wygląd zdjęcia, ponieważ wielkość otworu przysłony decyduje o tym, jak duża część obrazu zostaje zapisana jako ostra. Obszar ten nazywamy głębią ostrości.
Głębia ostrości stanowi kluczowe narzędzie tworzenia obrazu. Przy dużych otworach przysłony, takich jak f/2.8 lub f/4, jest ona bardzo mała, co sprawia, że szczegóły znajdujące się zarówno na pierwszym planie, jak i w tle szybko stają się nieostre, co ogranicza wpływ znajdujących się w kadrze elementów odwracających uwagę i pomaga skoncentrować się na fotografowanym obiekcie. Rozwiązanie takie sprawdza się doskonale podczas fotografowania akcji, portretu albo makro. Mały otwór przysłony, taki jak f/16 lub f/22, daje dużą głębię ostrości, umożliwiającą zarejestrowanie szczegółów na całym zdjęciu. Sprawdza się ona szczególnie dobrze w fotografii krajobrazowej, w której zazwyczaj wszystkie elementy - od pierwszego planu po nieskończoność - powinny być ostre.
Chociaż wielkość otworu przysłony kontroluje głębię ostrości, to mają na nią wpływ takie czynniki, jak ogniskowa obiektywu, odległość między fotografowanym obiektem i aparatem oraz miejsce ustawienia ostrości. Warto o tym wiedzieć, gdy potrzebujemy zwiększyć głębię ostrości bez zmiany otworu przysłony. Na przykład, dłuższa ogniskowa obiektywu zawsze oznacza mniejszą głębię ostrości. Obiektywy szerokokątne pozwalają na uzyskanie ogromnej głębi ostrości, nawet przy stosunkowo małym otworze przysłony. Również odległość między aparatem i fotografowanym obiektem nie jest bez znaczenia - im bliżej od fotografowanego obiektu znajduje się aparat, tym mniejsza będzie głębia ostrości na końcowym zdjęciu. Dlatego właśnie w fotografii zbliżeniowej tak trudno jest uzyskać właściwą głębię ostrości.
Również miejsce, na które ustawimy ostrość, wpływa na głębię ostrości. Mniej więcej jedna trzecia obszaru ostrego znajduje się przed punktem, na który ustawiona jest ostrość, podczas gdy jej dwie trzecie znajdują się za nim. Dzięki temu ustawienie odległości hiperfokalnej pozwala zwiększyć głębię ostrości.
Odległość hiperfokalna
Gdy potrzebujemy maksymalnej głębi ostrości, możemy skorzystać z techniki zwanej ostrzeniem hiperfokalnym. Trzeba przy tym pamiętać, że przy ujęciach krajobrazowych jedna trzecia głębi ostrości znajduje się przed punktem, na który ustawiamy ostrość, a jej dwie trzecie - za nim. Jeśli więc ustawimy ostrość na nieskończoność, marnujemy dwie trzecie głębi ostrości znajdujące się za punktem ostrzenia. Ostrzenie hiperfokalne polega na ostrzeniu w taki punkt, aby ostrość przed sięgnęła pierwszego planu zdjęcia, a ostrość za tym punktem - horyzontu. Taka odległość zależy od ogniskowej i użytej przysłony - odpowiednie tabele podają dystans, na jaki trzeba ustawić ostrość, aby skorzystać z hiperfokalnej. Jednak efektywne korzystanie z odległości hiperfokalnej jest możliwe tylko przy obiektywach szerokokątnych - przy dłuższych ogniskowych dystans hiperfokalny jest tak daleko, że o ostrości na pierwszym planie nie ma co marzyć.
Przycisk podglądu głębi ostrości
Aby wizjer zawsze pokazywał możliwie jasny obraz - co pomaga przy ustawianiu ostrości - aparaty automatycznie ustawiają największy możliwy otwór przysłony obiektywu. Oznacza to, że obraz, jaki widzimy w wizjerze, nie oddaje wiernie głębi ostrości, jaką uzyskamy na zdjęciu. Przycisk podglądu głębi ostrości pozwala na ustawienie wybranej wartości przysłony i prawidłową ocenę głębi ostrości.
Po jego naciśnięciu przysłona jest przymykana do wybranej wartości, powodując przyciemnienie obrazu - im mniejszy otwór przysłony, tym ciemniejszy stanie się obraz. Jednocześnie umożliwia to ocenę, czy wybrana wartość przysłony zapewni odpowiednią głębię ostrości. Jeśli tak nie jest, możemy skorygować wybraną przysłonę. Przyzwyczajenie się do tej funkcji prawdopodobnie zajmie trochę czasu, niemniej jest ona bardzo przydatna. Warto czasami zmieniać przysłonę co stopień, tak by zmiany głębi ostrości stały się widoczniejsze. Ponieważ nie wszystkie aparaty mają tę funkcję, głębię ostrości możemy też ocenić, wykonując zdjęcie próbne i oglądając je na wyświetlaczu.
Zachód słońca
Aby upewnić się, że głębia ostrości na twoich zdjęciach jest wystarczająca, ustaw ostrość na punkt hiperfokalny. Technika ta jest szczególnie przydatna podczas fotografowania krajobrazów, dla których duża głębia ostrości jest niezbędna.
Krople wody
Ważne, aby osiągnąć odpowiednią głębię ostrości. Zbyt mała sprawia, że fotografowany obiekt nie będzie cały ostry, a zbyt duża -że przedmioty w tle staną się zbyt widoczne i będą odwracały uwagę od głównego tematu zdjęcia. Opcja podglądu głębi ostrości ułatwia uzyskanie właściwej równowagi.
Ross Hoddinott - "Poradnik fotograficzny"
